Pirate tih awmzia dik tak hi chu ‘Tuipui khualzin’ tihna a ni tih hre hmasa phawt ang.
Pirate te hi mihringte’n tuipui sumdawnna kalkawnga hman an chin tan tirh ata lo awm tawh an ni a. Pirate ho chanchin ziaka awm hlui ber nia lang chu BC Kum zabi 13-na laia tuipuia chetla thin hote’n Aegean leh Mediterranean tuipui an tih raltit vek chu a ni awm e. Chanchin ziakna hluiah chuan, Illyrians leh Tyrrhenians hote chu pirate tia hriat an ni a, Greek leh roman zingahte pawh pirate hi an awm ve bawk awm e. Lemnosthliarkar chuan greek ho tha chak tak mai chu hun rei fe dangin Thracian pirate hotan hmun duhawm tak, kum tam tak chhung chua ni reng a. Phoenician hote pawh engemaw chang chuan tuipui an kzin tumin pirate-a han tan zawk zawk chang chu an nei a, mipa naupang leh hmeichhe naupangte an man a, sal atan an hralh leh thin a ni. BC kum zabi pakhatna lai velah te khan, Anatolia Vaukam velah te chuan pirate hlauhawm tak tak mai an awm thin a, Roman ho sumdawnna a ti ralmuang lo zo vek a ni.
Kum BC 75 naa Aegian tuipuia a zin tumin Julius Caesar pawh kha Cilician pirate ten an man a, Pharmacusa-a Dodecanese thliakar-ah an tan tir nghe nghe a ni. A hnuah ceaser hian heng pirate te hi a that leh vek a ni.
Rom Senate chuan BC 67 khan pirate ho thenfai kawngah thuneihna pumhlum chu Pompey-a kutah an hlan a, Pompey hian thla thum chhungin tuipuia hlauhawm chu a thianfai thei a ni.
I Kum zabi 3-na lai vel khan Pirate ten Anatolia a khawpui pakhat Olympos an bei a, hei hian thil thar nasa tak a thlen nghe nghe a ni. HMasang lawng suamhmangte zingah chuan Illyrians ho, khawthlang Balkan peninsula luahtute chu an langsar ber awm e. Adriatic Sea tuipuia lawng te an suam thin a, Illyrian te hian Roman Republic chungah pawh harsatna an thlen zing hle. BC 68 khan Rom hoin Illyria an la a, ram bung khatah siamin, hlauhawm an tireh thei hram a ni.
Kum 258 AD daihtawh khan, Gothic-Herulic lawng rualte chuan Black Sea leh Sea of Marmara kama khaute chu an lo suasam chiam tawh a. Hemi hnu lawk hian Aegean vaukam pawhin hetianga suasamna hi an tawng ve leh bawk a ni. AD 264 khan Goth hoin Galatia leh Cappadocia an thleng a, Gothic pirate te pawh Cyprus leh Crete-ah te pawh an inlar nghe nghe. Hemi tum hian Goth ho hian rosum tam tak an la a, sal tam tak an hawn bawk a ni.
AD 286 khan Gaul hnam thisen kai Rom sipai hotu Carausius, chu Classis Britannica kaihruai tura ruat a ni a, ani hi Frank leh Saxon pirate ho, Armorica vaukam leh Belgic Gaul vaukam suam thintute tih chimit hna chu a kutah an pe a ni. Rom ho awp Britannia (Britain)-ah pawh Saint Patrick chu Irish pirate ten an man a, an tan tir nghe nghe.
Hmasang Polynesian ralhratte chuan tuipui leh luipui kam khua te chu an bei thin a. Tuipui chu an hmang thiam em em a, tuipui atang chuan an bei thut a, an insa seng leh thuai thin a -Inbeihnaa che chhe zawka an tan pawhin tuipuiah chuan an insaseng daih thin a ni.
Hun lai hawl atang kum zabi 19-na thleng:
Hunlai hawl Europe-a pirate zinga hriat hlawh leh thleng thui ber chu Viking ho an ni awm e. An ni hi Indomi leh suam hmang an ni a, Scandinavia atnag lo chawr chhuakin, kum 783 atanga 1066 chu an hran zual lai a ni a, Hun lai hawl tirlam a Viking Age an tih kha a ni. Tuipui kam leh Europe khawthlang lam khawpuite chu an run a,Seville te pawh AD 844 khan an zu thleng a ni. Vikingho hian Africa hmar lam leh Italy vaukam te pawh an run a. Baltic Sea vaukam an rawk fai leng a, Europe khawchhak lam luite leh Black Sea bakah Persia te pawh an han thleng. Hun lai hawla Europe khawmual pui sawrkar chak tak an van avangin pirate te hi an ngampa hle a ni.
Hetih lai hian Muslim pirate te chu Mediterranean Tuipuiah an lo vawk lal len ve thung a. Kum zabi 9-na tawp lamah khan, Muslim pirate hmunpui chu France ram chhim lam vaukamah leh Italy hmarlam vaukamah te chuan an siam a. Kum 846 khan Muslim te’n Rome an run a, Vatican phei chu an ti chhe nasa hle. heng hun lai kum zahnih bawr vel chhung hi chuan muslim pirate te an hrang hle a ni.
Slavic hoin kum zabi pa 5 na leh pa 6-na inkar a Balkan peninsula an run hnu khan, kum zabi pasarihna tir lam atang khan Slavic hnamte chu Dalmatia leh Zachlumia inkara Pagania ramah an khawsa thin a. Heng Slav te hian Illyrian ho chin dan hlui, lawng suam hna chu an rawn ti nung leh a, Adriatic tuipui chungah phei chuan suam loh a hleih an nei ngai lo. Kum 642 khan Italy chhim lam an run a, Benevento- hmuna Siponte te pawh an rawk fai leng a ni. Adriatic tuipui-ah an han che tak tak chu, chuta kal ngam khualzin pawh an awm ta lo hial a ni.
“Narentines”, tia sawi an ni thin a, Venetian Navy te raldo-a an chhuah bo hlan phei chuan, an che nasa leh zual thin a. Adraitic tuipuia Venetian lawng rual an lo kir leh chiah chuan, Narentines te hi an han tawmim a, Venice-ah pawh inremna te an ziak a, an hotupa pathian awm ring lo pawhin baptisma changin kristianah a inlet a ni. Kum 834 emaw, 835 emaw zawk zawk khan inremna thuthlung an bawh chhia a, Neretva lawng suam hmangte hian Benevento atanga rawn kir leh Venetian sumdawng te chu an lo suam leh chiam mai a, Venice-in Siapi tha chakna hmanga lawng suam hmangte hrem tura 839 leh 840 vela hma a lak pawha hlawhchham thak a. A hnu phei chuan, Venetian te chu an bei nasa leh zual a. Kum 846 phei kha chuan Narentine te hian Venice an lut thleng nghe nghe a, Kaorle khawpui an rawk kaw dawk mai. Kum 870 march thla lai hawl vel khan Roman Bishop palai, Constantinople-a kohhran khawmpui hmang lo haw leh chu an lo man a. Hei vang hian Byzantine Sipaiten an rawn bei ta a, a tawp atawpah chuan kristianah an inpe ta hlawm a ni.
Kum 872 bawr vel khan Arab hoin Adriatic vaukam an suam a, Imperial Navy te an tawlh kir phah a. Hei vang hian Narentine te pawh Venetian tuipui chungah an rawn inlar leh tan ta a.Kum 887-888 bawr khan italian ho nen buaina an nei chho leh ta a ni. Narentine pirate ho hi Serbia a an khawsak lai chuan ngiahsan an hlawh hle a, serbia puiin an sipai tha ber an ni. Venetian ho pawhin kum zabi 10na leh 11-na inkar khan an theih ang tawk tawkin an lo bei ve a ni.
AD 937 khan Irish pirate te chuan Scot te, Viking te, Pict te, leh Welsh te lamah tangin England runnaah an tel ve a, Athelstan chuan an lo um kir thei a ni.
Baltic Sea-a Slavic hoin lawng suam an chinna chu Danish hoin 1168-a rani hmunpui arkonia an lak takah khan a lo tawp ta a ni. Curonian te chuan kum zabi 12-na lai khan scandinavia khawthlang lam tuipui kam te chu an suam cham chi a. Oeselian te Baltic Sea chhak lam vaukam te chu an suam ve thin bawk a. Kum zabi 13na leh 14-na inkar te khan pirate te hian Hanseatic lawng kawng te chu an ti ral ti hle a, tuipui sumdawnna te chu an ti chhe pumhlum tep a ni. Kum 1440-na vel thleng kha chuan North Sea leh Baltic Sea vela tupui sumdawnna chu pirate te vangin a ralmuang lo hle a ni.
H Thomas Milhorn a sawi dan chuan lawng suamhmang zinga lawng suam chin vanga thiam loh chantir hmasak ber leh khaihlum a, tuipuia chiah a, a hnua hmun lia a taksa tan bun hmasak ber chu English pa pakhat William Maurice a ni a, Kum1241khan thiam loh chan tir a ni. Hei hian, khatih laia lal Henry III lawng suam chin hia duhloh zia a ti lang awm e.
Ushkuinik te chu Novgorodian pirate an ni a, kum zabi 14-na lai vel khan Volga leh Kama lui chheh vela khawpuite chu an suam thin a ni.
Byzantine hunlai daih tawh khan, Greek ho zinga kawlhrawng ber pawl Maniots te chu pirate tia hriat an ni a. Maniots te hian an retheih em avangin pirate nihna chu thil tha loah an ngai lem lo a, an sum lakluna ber a ni zui ta a ni. Maniot pirate te kuttuar nasa ber chu Ottoman lalram a ni a, hetih rual hian europe ram lawngte chu an suam tho a ni.
India ram tuipui chheh velah te pirate hlauhawm tak tak hi an awm ve a, an hrang hle thin a ni.
Asia khawchhak lamah:
Kum zabi 13-na lai vel khan Japana awm hmun khuar Wokou te chu Asia khawchhka lamah an rawn lang tan a, heng pirate te hian kum zathum vel zet chu heng lai hmun hi an chenchilh a ni.
Asia khawchhak lama Pirate lawng rual chak ber chu mid-Qing dynasty hun laia chinese lawng suam hmangte ta a ni. Pirate lawngte hi kum zabi 18-na tir lama khan an chak leh zual hle. Hun engemaw chen chu chinese pirate te hi an hlauh awm em em mai a, amaherawh chu, kum 1820-na bawra China rama harsatna chi hrang hrang lo thleng avangin pirate te dinhmun hi a tlahniam a, ngai an awh thei tawh lo.
Europe khawchhak lamah:
Kum zabi 16 leh 19 inkar khan Europe-ah pirate republic pakhat a awm a, chu chu Zaporizhian Sich. Phai zawl biru takah a awm a, an pute lak ata tlabo Ukrainian lo nei mite, dan pawna hnawh chhuah mi chi hrang hrangte, mi tenawm ve hrim hrim te, Turkish indo lawng atanga sal tlan bote an pungkhawm a. A hmun hi a bihruk em avangin bei lettu tur tan pawh rem chang a awm mang lo. Zaporizhian Sich-a khawsa ho “Cossacks” tia insawi thin te’n an beih ber thin chu Ottoman Empire chhunga mi black sea vaukam hausa tak mai te leh Crimean lalram te a ni. 1615 leh 1625 inkar khan , Zaporozhian Cossacks te chuan Istanbul chheh vel khaute an han suasam chiam nghe nghe a, Ottoman Sultan pawh a lal in tlanchhiatsan ngaiin a awm ohah a ni. Stenka Razin kaihhruai Don Cossacks te pawhin persian vaukam te an suam nasa hle bawk.
Africa hmarah:
Barbary pirate te chu Africa hmarlam lawng chawlhna Tunis, Tripoli, Algiers, Salé atangte leh Morocco a lawng chawlhna atangtein an che thin a, Mediterranean tupui khawthlang lama lawng kal te chu Crusader ho hun lai atang tawh khan an lo bei thin a, Kum zabi 19-na tira Asia lam kal tuma Africa a kal kual thin lawngte pawh an lo suam thin a ni. Italy leh Spain-a vaukam khua te leh Mediterranean ithliarkarte chuvawi tam tak an run a. Italy leh spain vaukam thui takte chu a mi chengte’n an ruahsan kim lek lek tep a ni. Kum 1600 bawr vel khan Barbary pirate te chu Atlantic tuifinriat-ah an chetla ve thung a, Iceland an va thleng hial a ni. Robert Davis -a sawi dan chuan kum zabi 16na leh 19-na inkar khan European maktaduai khat atanga maktaduai khat leh a chanve inkar te chu Barbary pirate te hian an man a, sal atan an hralh leh thin a ni. Barbary pirate te hi Muslim an ni a, an zingah hian Kristian muslim-a inlet ta pawh an awm bawk.
Caribbean lamah:
Carribean-a Pirate hun ropui tak mai chu kum 1560 vel atanga intanin kum 1720 tir lam thleng kha a awh a ni. Kum 1700 atanga 1730 bawr chho thleng kha pirate te hlawhtlin vanglai ber a ni awm e. Carribean-a pirate tam zawk hi spanish an ni. Spain-in indona hrang hrang a hmachhawn chhoh lai velin carribean hi an pan a, pirate an ni zui ta a ni. Pirate ho innghana hmun lar deuh deuh te chu Bahamas-a New Providence, kum 1715 atanga 1725 chhunga siam, Tortuga 1640 vela siam, leh Port Royal 1655 vela siam. ‘Pirate of the carribean’ kan en chaun heng hmingte hi chu kan hre thin awm e. Caribbean pirate te zingah chuan Edward Teach, “Hmuihmulduma” an tih bawk leh Henry Morgan te chu an lar ber awm e.
Pirate nun chu:
Tun laia mi tam ber suangtuah dan chuan, hmanlai huan pirate te chu luhlul leh fing, leh zalen tak an ni a. Lawng an suam dawn pawhin an Jolly Roger-flag chu an tar chhuak kher thin anga tarlan an ni. Jolly roger hi european leh american ho puanzar hman thin hming a ni a, pirate te chhinchhiahna langsara ni. Film leh naupang inawmlemna thil siam tute pawhin an hmang uar hle a ni.
A tak takah erawh chuan, Pirate tam tak chu an rethei khawp mai a, bahla ringawt ringte’n an khawsa a; a then erawh chu hausa fe fein an chawr chhuak a, tam tak chu kum naupangte niin an thi
RO
Pirate te hian lawng tam tak chu an suam ngei mai a, amaherawhchu, ro lo phum tawk an awm a nih pawhin, a tlem zawk an ni ang. An “Ro” ruk zawk fo chu, chaw te, Tui te, zu te, Ralthuam leh,thawmhnaw te a ni tlangpui. An thil lak dang leh chu inchhung thil ang chi, sahbawn tih ang te, Hmanrua, hruizen leh thir chakai angte a ni fo. A chang chuan an lawng suam te chu an nei zui bawk a, heng hi a then chu an hralh a, a then chu an lawng aia a that zawk avangin an hmang zui bawk a. A thil lak thin tam zawkl hi nakin a la hman tangkai tur aiin tuna an hman mai theih tur a ni tlang pui. Hei vang hian ‘ro’ an phum kher hi a ngai lem lo a ni. Pirate te hian lawnga chuang te hi an that ve fo a, a chang erawh chuan, an lo inpek mai chuan lawnga mite chu an that kher lem lo. Pirate te chuan tumah an zuah dawn lo tih an hriat chuan, lawng danga mite chuan a tawp thlengin an lo bei thin a. Pirate te pawh an buai ve thin hle. Amaherawhchu, lawng chu an pek mai chuan a chhunga mite chu an zuah vek dawn tih an hriat chu an lo bei kher bik lem lo.