Pirate
tih awmzia dik tak hi chu ‘Tuipui khualzin’ tihna a ni tih hre hmasa phawt ang.
Pirate
te hi mihringte’n tuipui sumdawnna kalkawnga hman an chin tan tirh ata lo awm
tawh an ni a. Pirate ho chanchin ziaka awm hlui ber nia lang chu BC Kum zabi 13-na laia tuipuia chetla thin
hote’n Aegean leh Mediterranean tuipui an tih raltit vek chu a
ni awm e. Chanchin ziakna hluiah chuan,
Illyrians leh Tyrrhenians hote
chu pirate tia hriat an ni a, Greek leh roman zingahte pawh pirate hi an awm ve
bawk awm e. Lemnosthliarkar chuan greek
ho tha chak tak mai chu hun rei fe dangin
Thracian pirate hotan hmun duhawm tak, kum tam tak chhung chua ni reng a.
Phoenician hote pawh engemaw chang chuan tuipui an kzin tumin pirate-a
han tan zawk zawk chang chu an nei a, mipa naupang leh hmeichhe naupangte an
man a, sal atan an hralh leh thin a ni. BC kum zabi pakhatna lai velah te
khan, Anatolia Vaukam velah te chuan
pirate hlauhawm tak tak mai an awm thin a,
Roman ho sumdawnna a ti ralmuang lo zo vek a ni.
Kum
BC 75 naa Aegian tuipuia a zin
tumin Julius Caesar pawh kha Cilician
pirate ten an man a, Pharmacusa-a Dodecanese thliakar-ah an tan tir nghe nghe a
ni. A hnuah ceaser hian heng pirate te hi a that leh vek a ni.
Rom Senate chuan BC 67 khan pirate ho thenfai
kawngah thuneihna pumhlum chu Pompey-a kutah an hlan a, Pompey hian thla thum chhungin tuipuia
hlauhawm chu a thianfai thei a ni.
I Kum
zabi 3-na lai vel khan Pirate ten
Anatolia a khawpui pakhat Olympos an bei a, hei hian thil thar nasa tak a thlen
nghe nghe a ni. HMasang lawng suamhmangte zingah chuan Illyrians ho, khawthlang Balkan peninsula
luahtute chu an langsar ber awm e.
Adriatic Sea tuipuia lawng te an suam thin a, Illyrian te hian Roman
Republic chungah pawh harsatna an thlen zing hle. BC 68 khan Rom hoin Illyria an la a, ram bung khatah siamin,
hlauhawm an tireh thei hram a ni.
Kum 258 AD daihtawh khan, Gothic-Herulic lawng rualte chuan Black Sea leh
Sea of Marmara kama khaute chu an lo suasam chiam tawh a. Hemi hnu lawk
hian Aegean vaukam pawhin hetianga suasamna hi an tawng ve leh bawk a ni.
AD 264 khan Goth hoin
Galatia leh Cappadocia an thleng
a, Gothic pirate te pawh Cyprus
leh Crete-ah te pawh an inlar nghe nghe.
Hemi tum hian Goth ho hian rosum tam tak an la a, sal tam tak an hawn bawk a
ni.
AD
286 khan Gaul hnam thisen kai Rom sipai hotu Carausius, chu Classis Britannica kaihruai tura ruat a ni a,
ani hi Frank leh Saxon pirate ho, Armorica vaukam leh Belgic Gaul vaukam suam thintute tih chimit
hna chu a kutah an pe a ni. Rom ho awp
Britannia (Britain)-ah pawh Saint
Patrick chu Irish pirate ten an man a,
an tan tir nghe nghe.
Hmasang Polynesian ralhratte chuan tuipui leh
luipui kam khua te chu an bei thin a. Tuipui chu an hmang thiam em em a, tuipui
atang chuan an bei thut a, an insa seng leh thuai thin a -Inbeihnaa che chhe
zawka an tan pawhin tuipuiah chuan an insaseng daih thin a ni.
Hun lai
hawl atang kum zabi 19-na thleng:
Hunlai
hawl Europe-a pirate zinga hriat hlawh leh thleng thui ber chu Viking ho an ni awm e. An ni hi Indomi leh
suam hmang an ni a, Scandinavia atnag lo chawr chhuakin, kum 783 atanga 1066
chu an hran zual lai a ni a, Hun lai hawl tirlam a Viking Age an tih kha a ni.
Tuipui kam leh Europe khawthlang lam khawpuite chu an run a,Seville te pawh
AD 844 khan an zu thleng a ni. Vikingho
hian Africa hmar lam leh Italy vaukam te pawh an run a. Baltic Sea vaukam an rawk fai leng a, Europe khawchhak lam luite leh Black Sea bakah Persia te pawh an han thleng. Hun lai hawla
Europe khawmual pui sawrkar chak tak an van avangin pirate te hi an ngampa
hle a ni.
Hetih
lai hian Muslim pirate te chu Mediterranean Tuipuiah an lo vawk lal len ve
thung a. Kum zabi 9-na tawp lamah khan,
Muslim pirate hmunpui chu France ram
chhim lam vaukamah leh Italy hmarlam
vaukamah te chuan an siam a. Kum 846 khan Muslim te’n Rome an run a, Vatican phei chu an ti chhe nasa hle. heng
hun lai kum zahnih bawr vel chhung hi chuan muslim pirate te an hrang hle a ni.
Slavic hoin kum zabi pa 5 na leh pa 6-na inkar
a Balkan peninsula an run hnu khan, kum
zabi pasarihna tir lam atang khan Slavic hnamte chu Dalmatia leh Zachlumia
inkara Pagania ramah an khawsa thin a. Heng
Slav te hian Illyrian ho chin dan hlui, lawng suam hna chu an rawn ti
nung leh a, Adriatic tuipui chungah phei
chuan suam loh a hleih an nei ngai lo. Kum 642
khan Italy chhim lam an run a, Benevento- hmuna Siponte te pawh an rawk
fai leng a ni. Adriatic tuipui-ah an han che tak tak chu, chuta kal ngam
khualzin pawh an awm ta lo hial a ni.
“Narentines”, tia sawi an ni thin a, Venetian Navy te raldo-a an chhuah bo hlan
phei chuan, an che nasa leh zual thin a. Adraitic tuipuia Venetian lawng rual an lo kir leh chiah
chuan, Narentines te hi an han tawmim a,
Venice-ah pawh inremna te an ziak a, an hotupa pathian awm ring lo pawhin
baptisma changin kristianah a inlet a ni. Kum 834 emaw, 835 emaw zawk zawk khan inremna thuthlung an
bawh chhia a, Neretva lawng suam hmangte
hian Benevento atanga rawn kir leh
Venetian sumdawng te chu an lo suam leh chiam mai a, Venice-in Siapi tha chakna hmanga lawng suam
hmangte hrem tura 839 leh 840 vela hma a lak pawha hlawhchham thak a. A hnu phei chuan, Venetian te chu an bei nasa leh zual a. Kum
846 phei kha chuan Narentine te hian
Venice an lut thleng nghe nghe a,
Kaorle khawpui an rawk kaw dawk mai. Kum 870 march thla lai hawl vel
khan Roman Bishop palai, Constantinople-a kohhran khawmpui hmang lo haw leh chu
an lo man a. Hei vang hian Byzantine
Sipaiten an rawn bei ta a, a tawp atawpah chuan kristianah an inpe ta hlawm a
ni.
Kum 872 bawr vel khan Arab hoin Adriatic vaukam
an suam a, Imperial Navy te an tawlh kir
phah a. Hei vang hian Narentine te pawh Venetian tuipui chungah an rawn inlar leh
tan ta a.Kum 887-888 bawr khan italian ho nen buaina an nei chho leh ta a
ni. Narentine pirate ho hi Serbia a an
khawsak lai chuan ngiahsan an hlawh hle a,
serbia puiin an sipai tha ber an ni.
Venetian ho pawhin kum zabi 10na leh 11-na inkar khan an theih ang tawk
tawkin an lo bei ve a ni.
AD
937 khan Irish pirate te chuan Scot te, Viking te, Pict te, leh Welsh te lamah tangin England runnaah an tel ve a, Athelstan chuan
an lo um kir thei a ni.
Baltic Sea-a Slavic hoin lawng suam an chinna chu Danish hoin 1168-a rani hmunpui arkonia an
lak takah khan a lo tawp ta a ni.
Curonian te chuan kum zabi 12-na lai
khan scandinavia khawthlang lam tuipui kam te chu an suam cham chi a. Oeselian te
Baltic Sea chhak lam vaukam te chu an suam ve thin bawk a. Kum zabi 13na leh
14-na inkar te khan pirate te
hian Hanseatic lawng kawng te chu an ti
ral ti hle a, tuipui sumdawnna te chu an ti chhe pumhlum tep a ni. Kum
1440-na vel thleng kha chuan North Sea leh Baltic Sea vela tupui sumdawnna chu pirate
te vangin a ralmuang lo hle a ni.
H
Thomas Milhorn a sawi dan chuan lawng suamhmang zinga lawng suam chin vanga thiam loh chantir
hmasak ber leh khaihlum a, tuipuia chiah a, a hnua hmun lia a taksa tan bun
hmasak ber chu English pa pakhat William Maurice a ni a, Kum1241khan thiam loh
chan tir a ni. Hei hian, khatih laia lal Henry III lawng suam chin hia duhloh zia a ti lang awm e.
Ushkuinik te chu Novgorodian pirate an ni a, kum zabi 14-na
lai vel khan Volga leh Kama lui chheh vela khawpuite chu an suam thin a ni.
Byzantine
hunlai daih tawh khan, Greek ho zinga kawlhrawng ber pawl Maniots te chu pirate tia hriat an ni a. Maniots te hian an retheih em avangin pirate
nihna chu thil tha loah an ngai lem lo a, an sum lakluna ber a ni zui ta a ni.
Maniot pirate te kuttuar nasa ber chu
Ottoman lalram a ni a, hetih rual hian europe ram lawngte chu an suam
tho a ni.
India
ram tuipui chheh velah te pirate hlauhawm tak tak hi an awm ve a, an hrang hle
thin a ni.
Asia khawchhak lamah:
Kum zabi 13-na lai vel khan Japana awm hmun khuar Wokou te chu
Asia khawchhka lamah an rawn lang tan a, heng pirate te hian kum zathum
vel zet chu heng lai hmun hi an chenchilh a
ni.
Asia khawchhak lama Pirate lawng rual chak ber
chu mid-Qing dynasty hun laia chinese
lawng suam hmangte ta a ni. Pirate lawngte hi kum zabi 18-na tir lama khan an
chak leh zual hle. Hun engemaw chen chu chinese pirate te hi an hlauh awm em em
mai a, amaherawh chu, kum 1820-na bawra China rama harsatna chi hrang hrang lo
thleng avangin pirate te dinhmun hi a tlahniam a, ngai an awh thei tawh lo.
Europe
khawchhak lamah:
Kum
zabi 16 leh 19 inkar khan Europe-ah
pirate republic pakhat a awm a, chu chu Zaporizhian Sich. Phai zawl biru takah
a awm a, an pute lak ata tlabo Ukrainian
lo nei mite, dan pawna hnawh chhuah mi chi hrang hrangte, mi tenawm ve hrim
hrim te, Turkish indo lawng atanga sal tlan bote an pungkhawm a. A hmun hi a
bihruk em avangin bei lettu tur tan pawh rem chang a awm mang lo. Zaporizhian
Sich-a khawsa ho “Cossacks” tia insawi
thin te’n an beih ber thin chu Ottoman Empire chhunga mi black sea vaukam hausa
tak mai te leh Crimean lalram te a ni. 1615 leh 1625 inkar khan , Zaporozhian
Cossacks te chuan Istanbul chheh vel
khaute an han suasam chiam nghe nghe a, Ottoman Sultan pawh a lal in
tlanchhiatsan ngaiin a awm ohah a ni. Stenka Razin kaihhruai Don Cossacks te pawhin persian vaukam te an
suam nasa hle bawk.
Africa
hmarah:
Barbary pirate te chu Africa hmarlam lawng chawlhna Tunis, Tripoli, Algiers, Salé atangte
leh Morocco a lawng chawlhna atangtein
an che thin a, Mediterranean tupui khawthlang lama lawng kal te chu Crusader
ho hun lai atang tawh khan an lo bei
thin a, Kum zabi 19-na tira Asia lam kal tuma Africa a kal kual thin lawngte
pawh an lo suam thin a ni. Italy leh
Spain-a vaukam khua te leh Mediterranean
ithliarkarte chuvawi tam tak an run a. Italy leh spain vaukam thui takte chu a
mi chengte’n an ruahsan kim lek lek tep a ni. Kum 1600 bawr vel khan Barbary pirate te chu Atlantic tuifinriat-ah an chetla ve thung
a, Iceland an va thleng hial a ni.
Robert Davis -a sawi dan chuan kum zabi 16na leh 19-na inkar khan
European maktaduai khat atanga maktaduai khat leh a chanve inkar te chu
Barbary pirate te hian an man a, sal atan an hralh leh thin a ni. Barbary
pirate te hi Muslim an ni a, an zingah hian Kristian muslim-a inlet ta pawh an
awm bawk.
Caribbean
lamah:
Carribean-a Pirate hun ropui tak mai chu kum
1560 vel atanga intanin kum 1720 tir lam thleng kha a awh a ni. Kum 1700 atanga
1730 bawr chho thleng kha pirate te hlawhtlin vanglai ber a ni awm e.
Carribean-a pirate tam zawk hi spanish an ni. Spain-in indona hrang hrang a
hmachhawn chhoh lai velin carribean hi an pan a, pirate an ni zui ta a ni. Pirate ho innghana hmun lar deuh deuh te chu
Bahamas-a New Providence, kum 1715 atanga
1725 chhunga siam, Tortuga 1640 vela siam, leh Port Royal
1655 vela siam. ‘Pirate of the carribean’ kan en chaun heng hmingte hi
chu kan hre thin awm e. Caribbean pirate
te zingah chuan Edward Teach,
“Hmuihmulduma” an tih bawk leh
Henry Morgan te chu an lar ber awm e.
Pirate nun chu:
Tun
laia mi tam ber suangtuah dan chuan, hmanlai huan pirate te chu luhlul leh
fing, leh zalen tak an ni a. Lawng an suam dawn pawhin an Jolly Roger-flag chu
an tar chhuak kher thin anga tarlan an ni. Jolly roger hi european leh american
ho puanzar hman thin hming a ni a, pirate te chhinchhiahna langsara ni. Film leh naupang inawmlemna thil siam
tute pawhin an hmang uar hle a ni.
A
tak takah erawh chuan, Pirate tam tak chu an rethei khawp mai a, bahla ringawt
ringte’n an khawsa a; a then erawh chu hausa fe fein an chawr chhuak a, tam tak
chu kum naupangte niin an thi
RO
Pirate
te hian lawng tam tak chu an suam ngei mai a, amaherawhchu, ro lo phum tawk an
awm a nih pawhin, a tlem zawk an ni ang. An “Ro” ruk zawk fo chu, chaw te, Tui
te, zu te, Ralthuam leh,thawmhnaw te a ni tlangpui. An thil lak dang leh chu
inchhung thil ang chi, sahbawn tih ang te, Hmanrua, hruizen leh thir chakai
angte a ni fo. A chang chuan an lawng suam te chu an nei zui bawk a, heng hi a
then chu an hralh a, a then chu an lawng aia a that zawk avangin an hmang zui
bawk a. A thil lak thin tam zawkl hi nakin a la hman tangkai tur aiin tuna an
hman mai theih tur a ni tlang pui. Hei vang hian ‘ro’ an phum kher hi a ngai
lem lo a ni. Pirate te hian lawnga chuang te hi an that ve fo a, a chang erawh
chuan, an lo inpek mai chuan lawnga mite chu an that kher lem lo. Pirate te
chuan tumah an zuah dawn lo tih an hriat chuan, lawng danga mite chuan a tawp
thlengin an lo bei thin a. Pirate te pawh an buai ve thin hle. Amaherawhchu,
lawng chu an pek mai chuan a chhunga mite chu an zuah vek dawn tih an hriat chu
an lo bei kher bik lem lo.